صنایع دستی و سوغات هنری بسیار زیبای استان ایلام

استان ایلام از استان هایی است که ریشه در تمدن کهن دارد. این استان قبل از ٣٠٠٠ سال پیش از میلاد به وجود آمده و قسمتی از عیلام بوده است و تا 64٠ سال پیش از میلاد نیز تدوام داشته است. در کتیبه های بابلی از ایلام با نام آلامتو یا آلام نام برده اند که به معنی کشور طلوع یا آفتاب می باشد.

زندگی طایفه ای و سنتی سبب رشد و گسترش صنایع دستی در این استان شده است. صنایع دستی رایج در این استان قالی کردی (قالیچه ی بزرگ بافت)، گلیم ساده، نمد مالی، جاجیم، چادر سیاه، گیوه دوزی، چیغ بافی، می باشد. البته در استان رشته های متفاوت دیگری نیز از قبیل گلیم نقش برجسته، احرامی بافی، معرق روی چوب، منبت، سفال و سرامیک، طراحی روی سفال، قلمزنی روی مس، شیشه گری و... با توجه به قابلیت توسعه و رشد راه اندازی شده اند.

وجود مواد اولیه به ویژه پشم در میان عشایر و روستاییان سبب رونق صنایع دستی در این استان شده است. مهمترین صنایع دستی استان عبارتند از:قالی، نمد، موج، جاجیم (جاجم =ماشته)، زیلو (لی)، پارچه بافی با زربافی، جل (پوشش چهارپایان)، هورسبان (خورجین بزرگ)، هگبه (خورجین کوچک)، هورجک (خورحین)، جل شال رنگین و نقش دار (برای اسبان)، سیاه چادر، گیوه، ریسندگی یا تابیدن الیاف پشمی، ابریشمی، نخی، طناب و خراطی.

در این بخش از فرهنگ و هنر و در ادامه سری مطالب معرفی صنایع دستی شهرها و استان های مختلف ایران، به معرفی مهمترین صنایع دستی استان ایلام می پردازیم.

جاجیم بافی

جاجیم از پشم های تابیده و رنگی که بافتی خشن دارد تهیه میشود. در ایلام جاجیم های بافته شده از الیاف نرم پشمی به عنوان رختخواب پیچ استفاده میشود.

البته در روزگاران قدیم این رختخواب پیج ها به عنوان پشتی یا تکیه گاه در کنار دیوارها کاربرد داشت. همچنین متنوع بودن رنگ ها در این هنر قدیمی سبب شده که استفاده از آن در اتاق مهمان جلوه ی خاصی پیدا کند.

گلیم بافی

بافت گلیم سبب شده تا بسیار ی از بانوان با دریافت دستمزد به بافت گلیم مشغول شوند. ریشه ی اصلی گلیم نقش برجسته به ایلام بر می گردد که نخستین بار در ایلام بافته شد و سپس به سایر نقاط از جمله اراک نیز منتقل شد. نقش های برجسته پرطرفدارترین طرحها هستند که شامل گل فرنگ، تصویری و هندسی می باشد که به صورت برجسته بر روی گلیم بافته میشوند. امروزه بافت گلیم گل برجسته در ایلام و سایر شهرها به رونق رسیدع و موجب در آمد زایی شده است.

نمد مالی

این منطقه به علت وجود عشایر و داشتن منابع اولیه (پشم ) موقعیت خوبی دارد اگر چه این حرفه به علت شرایط جوی فصلی است به طوریکه از ابتدای تابستان تا اول ماه سوم پاییز به مدت 5 ماه در سال امکانپذیر است و مراحل تولید شامل:تنیدن الیاف، حلاجی کردن پشم، لوله کردن و کوبیدن است که سرانجام به تولید نمد زیر انداز، پالتو و کلاه نمدی می گردد.

معرق روی چوب

به دلیل وجود زمینه ی مساعد برای رشد "هنر صنعت" و جوابگویی به سلیقه های متفاوت طرح و نقش روی چوب، از سال ها قبل تا به الان در استان ایجاد شده و در بسیاری از مناطق استان نیز بسیار پر رونق است. لوازم مورد نیاز این رشته یک میز مجهز به وردست از قبیل:اره، کمان، مته دستی یا برقی، اره مویی، می باشد که از مواد اولیه ای همچون تخته سه لایه و چوب های رنگی و یا گاهی ترکیبی از چوب و فلز می باشد که در آخر کار انجام شده به صورت پولیستر می باشد.

با استفاده از این هنر انواع تابلو های معرق، آیات قرآن، انواع رومیزی ها، تخته نرد، قلمدان و... تولید وی شود و طرفداران بسیار بیشماری دارد.

قلمزنی

هنر قلمزنی در واقع اثر ضربه های چکش بر قلم های متفاوت، ایجاد نقش و طرح های سنتی بر روی فلز، نر تراش، و نقر می باشد. در هنر قلمزنی اول زیر ساخت ها را که از جنس فلز مس هست در ایلام تهیه کرده و سپس طرح و نقش مورد نظر را روی بدنه فلز ایجاد می کنند و بعد با چکش ضرباتی بر قلم وارد کرده و طرح روی بدنه اجرا می شود.

گیوه بافی

هنری که از دیرباز بسیار مورد توجه بوده ولی امروزه به دلیل پیشرفت صنعتی رنگ باخته است، هنر گیوه بافی می باشد که استفاده های فراوانی مخصوصا در فصل تابستان دارد.

تولید گیوه شامل سه بخش می باشد:

• در ابتدا آماده کردن تخت گیوه
• بافت قسمت رویی گیوه
• دوخت رویه به قسمت تخت گیوه

البته امروزه هنرمندان با ایجاد طرح و خلاقیت صندل های زیبا و خاصی در نقش و طرح های جدید و متفاوت ارائه می دهند. که در نوع خود بی نظیر و زیبا هستند و مشتریان زیادی نیز دارند و همین امر سبب رونق دوباره ی این هنر شده است.

سفالگری

سفالگری از قدیمی ترین هنرهایی است که در طول تاریخ وجود داشته و با کمترین ابزار و وسایل از قبیل ابزارهای گوناگون و گل رس تولید می شود.

از صنایع سفالی ایلامی می توان ظرف های سفالین با نقش های هندسی و شکل های جانوران که برگرفته از تخیل خلاق بشر است را نام برد.

عبا بافی

صنعت عبا بافی از روزگاران بسیار دور تا کنون پا بر جا بوده است و در زمان های گذشته به عنوان لباس مورد استفاده قرار میگرفت ولی در حال حاضر اندکی بافنده در این زمینه فعالیت دارند. کم توجهی این هنر را به ورطه ی فراموشی سپرده است. شغلی که در قدیم بسیار مهم بوده اما امروزه کارگاه های بافندگی همگی تعطیل شده اند. برای بافت عبا از پشم شتر استفاده می کنند که امروزه بسیار نادر شده و کرک جایگزین پشم شده است.

احرامی بافی

این هنر تلخیصی از جاجیم بافی است که بیشتر روستائیان و عشایر به آن مبادرت دارند و یک هنر تزئینی و کاربردی است. رنگ سیاه و سفید دو رنگ اصلی پارچه های احرامی هستند یعنی بیشتر در این دو رنگ بافته می شوند. البته گاهی هم رنگ های قرمز و سبز نیز تولید می گردد. زادگاه اصلی احرام بافی شهرهای یزد، خوزستان، مخصوصا ایلام است. رومیزی، سجاده، زیرانداز، دیوار کوب و رومبلی کاربردهای اصلی پارچه های احرامی هستند.

چیت بافی

کاربرد چیت در اطراف سیاه چادر است که از نی تولید می شود و قدمت آن را میتوان با قدمت چادر نشینی یکی دانست به این علت که عشایر برای کناره ها و دیوارهایشان از چیت بهره می برند.

چیت از موی بز و الیاف گیاهی بافته میشود و برای طرح و نقشه آن از اشکال هندسی استفاده می کنند. امروزه در خانه های آپارتمانی از چیت به عنوان پارتیشن استفاده می کنند.

بافت سیاه چادر

سیاه چادر توسط بانوان هنرمند عشایری و از موی بز بافته می شود که در اصطلاح محلی به آن دوار (davar) می گویند.

سیاه چادر به دلیل دارا بودن موی بز دارای خصوصیات متمایزی از جمله فیزیولوژیکی می باشد که بر عکس سایر مواد در گرما منقبض و در سرما منبسط می شود و این ویژگی خاص به سیاه چادر کمک می کند تا در فصل گرما و تابستان منافذ و سوراخ های سیاه چادر باز شده و هوای خنک و تازه در آن جریان یابد و در زمستان این منافذ بسته می شود تا از ورود باران و سرما پشگیری کند.

قالی بافی

جز اصلی قالی، ابریشم می باشد که می تواند ابریشم کامل یا از کرک نیز بافته شود برای بافت قالی به وسایلی از قبیل:دارهای فلزی عمودی، قیچی، قلاب، دفه و چاقو نیاز است. فرش های گل ابریشم با رج شماره ی بالای 4٠ و گلیم نقش برجسته بسیار پرطرفدار و پرفروش هستند.