آخرین آمارهای منتشر شده در کشور، از نرخ بیکاری ۸.۸ درصدی در بهار امسال حکایت دارد؛ این در شرایطی است که برخی از تحلیلگران و کارشناسان، از واقعیت‌های دیگری در بازار کار رونمایی می‌کنند. به باور آنها، بازار کار کشور در شرایطی قرار دارد که هم تحریم‌ها روی فضای کسب‌وکار به شدت اثر گذاشته و هم کرونا باعث شده به صورت میلیونی شاغلان از بازار کار خارج شوند.

اما با وجود این شرایط، کارشناسان تاکید دارند که دولت جدید بدون برجام و در وضعیت موجود، راه بسیار سخت و پیچیده‌ای برای بهبود و توسعه بازار کار خواهد داشت.

در این خصوص، حمید حاج‌اسماعیلی در پاسخ به این پرسش که کاهش نرخ بیکاری در بازار کار بدون برجام امکان‌پذیر است؟ می‌گوید: متاسفانه آمارهایی که در خصوص نرخ بیکاری به صورت رسمی منتشر می‌شود، نمایانگر واقعیت‌های موجود بازار کار، اقتصاد و جامعه ایران نیست. در این خصوص باید ببینیم مشکل در کجا وجود دارد.

وی می‌افزاید: توجه کنید ما طی سه سال گذشته که تحت فشار تحریم‌ها واقع شدیم و طی یک‌سال و نیم گذشته که شیوع کرونا در دنیا شکل گرفته و کشور ما هم متاثر شده، بازار کار کشور به شدت کوچک شده است. به طور طبیعی هم تحریم و هم کرونا محدودیت‌های بسیاری را بر کشور تحمیل کرده و باعث شده ظرفیت‌های بازار کار ما روز به روز کوچک‌تر شود.

این کارشناس بازار کار عنوان می‌کند: به تناسب این شرایط، به دلیل بافت جمعیتی خاصی که کشور دارد، سالانه بیش از یک میلیون کارجو داریم و در عین حال، بخشی از مشاغل را به دلیل اثر تحریم‌ها و کرونا از دست داده‌ایم.

حاج‌اسماعیلی متذکر می‌شود: متاسفانه نرخ بیکاری که اخیرا اعلام شده، کاهنده بوده و به نظر من این محل بحث و بررسی است که چطور ما نتوانستیم شغل جدید در کشور ایجاد کنیم. این در حالی است که تعدادی سالانه کارجو وجود دارد، پیک ورود به بازار کار را طی ۷، ۸ سال اخیر در کشور داشتیم و هنوز هم این شرایط وجود دارد که افراد زیادی به دلیل شرایط سنی و تحصیلات در دانشگاه، نیازمند ورود به بازار کار هستند.

وی تصریح می‌کند: متاسفانه آمارهایی که منتشر می‌شود، با واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی ما سازگار نیست. بنابراین همین موضوع می‌تواند یک موضوع با اهمیتی باشد که چرا با وجود چنین شرایط سختی، نرخ بیکاری افزایش پیدا نکرده و کاهنده بوده است.

رصد و استخراج نرخ واقعی بیکاری

این کارشناس بازار کار در ادامه می‌گوید: من فکر می‌کنم ما باید حتما دنبال راهکارهای اساسی برای رصد و استخراج نرخ بیکاری برمبنای واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی در کشور باشیم تا بتوانیم به درستی مشکلات را درک کنیم و سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری برای اتفاقات کنیم.

حاج‌اسماعیلی می‌افزاید: به‌هرحال توجه کنید که دولت دوازدهم در آخرین آمارهایی که به صورت رسمی اعلام کرد، در جریان کرونا ۲ میلیون شغل را در کشور از دست دادیم؛ بدون این‌که بتوانیم شغل جدیدی به آنها اضافه کنیم.

وی تصریح می‌کند: توجه کنید که از گذشته تقریبا ۴ میلیون بیکار را طی یک دهه گذشته داشتیم. به طور طبیعی این میزان بیکاری به بالای ۵.۵ میلیون نفر رسیده است. بنابراین با آنچه که ما نرخ بیکاری زیر ۱۱ درصد ذکر می‌کنیم، به هیچ‌وجه همخوانی و واقعیت ندارد.

ورود خیل بیکاران به اقتصاد کشور

این کارشناس بازار کار با بیان این‌که بیکاری یک معضل و مشکل جدی در کشور است، عنوان می‌کند: حتما باید به این مساله فکر کنیم و بتوانیم برای بیکاران عظیم کشور که مخصوصا طبقه جوانان و فارغ‌التحصیلان است، فکر و برنامه جدید داشته باشیم؛ به خصوص در دولت جدید که فکر می‌کنم بزرگ‌ترین چالش آن، اشتغال و معیشت خواهد بود.

حاج‌اسماعیلی می‌افزاید: به صورت طبیعی چاره‌ای جز توسعه بازار کار نداریم؛ توسعه بازار کار میسر نیست جز این‌که با سرمایه‌گذاری و طرح و برنامه اتفاق بیفتد. ما حتما برای این‌که طرحی را در بازار کار برای توسعه بازار کار ایجاد کنیم، باید ابزار آن را فراهم کنیم. یکی از اساسی‌ترین ابزارها برای توسعه بازار کار و ایجاد طرح‌های اشتغالزا، سرمایه‌گذاری است.

وی متذکر می‌شود: با توجه به مشکلاتی که در کشور وجود دارد و امکان جذب سرمایه خارجی به دلیل تحریم‌ها حداقل طی یک سال آینده وجود ندارد، حتی اگر گشایش سیاسی ایجاد شود، بنابراین باید از ظرفیت‌ها، پتانسیل‌ها و منابع داخلی استفاده کنیم.

این کارشناس بازار کار با بیان این‌که دولت به درآمدهای ارزی وابسته است و هم‌اکنون در این حوزه با مشکل روبه‌رو است، می‌گوید: چند سالی است که بودجه با کسری جدی مواجه است. دولت سیزدهم نیز با بودجه‌ای مواجه است که بیش از یک‌سوم آن دچار کسری است، بنابراین امکان سرمایه‌گذاری از طریق دولت و منابع بودجه را نداریم و هر گونه اقدامی بدون انضباط مالی در حوزه پول در کشور، تورم بزرگ‌تر را به دنبال خواهد داشت. این دامن می‌زند به یک مشکلات پیچیده‌ای که من از آن به عنوان کلاف سردرگم اقتصاد در کشور می‌توانم یاد کنم.

رشد اقتصادی بدون برجام ممکن نیست

حاج‌اسماعیلی می‌افزاید: اگر بخواهیم توسعه بازار کار و رشد اقتصادی که می‌تواند منجر به افزایش نرخ اشتغال و کاهش نرخ بیکاری شود را بدون برجام در نظر بگیریم، کار درستی نیست. چرا صحیح نیست؟ ما باید مشکلات کشور را در عرصه روابط خارجی برطرف کنیم؛ نمی‌توانیم کشور را توسعه دهیم، بازار کار را ارتقا دهیم؛ بدون این‌که افزایش تجارت خارجی را مدنظر قرار دهیم و بدون این‌که محدودیت‌های ناشی از تحریم را که هزینه کسب‌وکار و هزینه فعالیت‌های تولیدی را در کشور بالا برده، در نظر بگیریم.

وی تاکید می‌کند: بر این اساس، تحریم موضوع مهمی است و هیچ‌گاه نباید رفع آن از دستور کار دولت خارج شود. دولت باید با تمام قوا برای رفع تحریم‌ها عمل کند یا به هرحال براساس نظراتی که برخی از افراد در دولت جدید مطرح می‌کند، به دنبال بی‌اثر کردن تحریم‌ها باشد.

این کارشناس بازار کار می‌گوید: به‌هرحال با هر ادبیاتی که در خصوص تحریم‌ها مطرح می‌شود، اعتقاد دارم که ما باید پیگیر این مساله باشیم و تحریم‌ها را بتوانیم کم‌اثر کنیم و برداریم. این بسیار برای توسعه و رشد اقتصادی در کشور ضروری است و بدون آن، راه بسیار سختی برای توسعه بازار کار خواهیم داشت.

وضعیت بازار کار در شرایط حفظ شرایط موجود

حاج‌اسماعیلی در ادامه عنوان می‌کند: به طور قطع اگر این شرایط تداوم پیدا کند که تحریم‌ها پابرجا بماند، چاره‌ای نداریم جز این‌که مشکلات را با افکار و امکانات و ابزار داخلی حل و فصل کنیم. البته همزمان باید برای رفع تحریم‌ها تلاش کنیم، چون من فکر می‌کنم بیش از ۶۰ درصد مشکلات کشور ناشی از شرایط تحریمی است.

وی ادامه می‌دهد: در این شرایط، ما حتما باید واکسیناسیون را در کشور سریع‌تر به صورت فراگیر انجام دهیم، چون بخش‌های گردشگری، خدمات و حمل‌ونقل آسیب دیده است و بخش زیادی از اشتغال که روی نرخ بیکاری تاثیر داشته، بخش خدمات بوده است. این اولویت دولت سیزدهم باید باشد و باید بتواند در یکی دو ماه ابتدایی کار خود، مساله واکسیناسیون را در کشور کامل انجام دهد تا از فضای سخت و شکننده رهایی پیدا کنیم.

این کارشناس بازار کار تصریح می‌دهد: در درجه دوم برای کاهش نرخ بیکاری و بهبود شرایط اقتصادی، باید حتما دنبال حل مشکل نقدینگی بنگاه‌های کشور باشیم؛ بیماری‌ای که سال‌های سال است که بنگاه‌های تولیدی از آن رنج می‌برد.

حاج‌اسماعیلی متذکر می‌شود: نرخ بالا و دسترسی بسیار سخت به منابع مالی برای گردش نقدینگی، یکی از کارهایی است که حتما باید مدنظر قرار گیرد. بنگاه‌ها نباید رقیب بازارها باشند و باید در خدمت بازار باشند. اگر تغییری صورت نگیرد، مطمئن باشید گشایشی در بازار کار ایجاد نمی‌شود.

وی می‌گوید: در مرحله بعدی باید از طریق کمیسیون‌ها و کمیته‌هایی که شکل گرفته، باید برای رفع موانع در کشور فعال نگه داریم و تقویت کنیم که سراغ بنگاه‌های کشور بروند که ظرفیت‌هایشان کاهش پیدا کرده است یا دچار مشکل هستند و خاموش شده‌اند.

این کارشناس بازار کار عنوان می‌کند: تا زمانی که مشکل تحریم‌ها وجود داشته باشد، باید بنگاه‌های متعدد را در بخش‌های مختلف بتوانیم هم تاسیس کنیم و هم در عین حال بتوانند به ارائه خدمات در کشور ادامه دهند.

حاج‌اسماعیلی تصریح می‌کند: در آخر اشاره می‌کنم به بازارهایی که در اطراف کشور وجود دارد؛ چون دسترسی‌مان به بازارهای دورتر به دلیل تحریم‌ها سخت شده است. بخشی از خدمات و تولیدات کشور می‌تواند در بازارهای همسایه عرضه شود که هم ارزآوری برای کشور دارد که دولت به شدت برای جبران کسری بودجه به آن وابسته است و هم در عین حال می‌تواند بنگاه‌های کشور را سرپا نگه دارد.

وی متذکر می‌شود: تجربه نشان داده که اگر بنگاه‌ها بازار صادراتی نداشته باشند، در درازمدت با مشکل مواجه می‌شوند و منحل و خاموش می‌شوند. ما باید بازارهایی فراتر از داخل نیز برای تولیدکنندگان ایجاد کنیم و دولت می‌تواند شرایط بازارهای صادراتی را مهیا کنیم.

این کارشناس بازار کار خاطرنشان می‌کند: همه این مواردی که عنوان کردم، هم به توسعه و هم پایداری بازار کار منجر می‌شود. به این شکل نرخ بیکاری در یک حد معقول کنترل می‌شود. ما در خارج از فضای برجام، باید پیگیر این مسایل باشیم.