مجلس ایران در پی مسدودسازی فضای مجازی است و مردم نگرانند که با این طرح، اینترنت در ایران برای همیشه از دست برود. اما از طرف دیگر خبر رسیده که از شهریورماه اینترنت ماهواره‌ای به ایران می‌رسد. آیا ایران می‌تواند اینترنت ماهواره‌ای را هم فیلتر کند یا اینکه ممکن است تحریم‌ها مانع ارائه خدمات به ایران شود؟

درست در روز‌هایی که طرح مسدودسازی اینترنت در ایران جدی شده، شرکت «استارلینک» اعلام کرده اینترنت ماهواره‌ای این شرکت تا سپتامبر ۲۰۲۱، یعنی تقریبا شهریورماه سال جاری، آغاز به کار می‌کند. اما سوال مردم این است که آیا ایران هم می‌تواند از این اینترنت استفاده کند یا نه؟

اینترنت ماهواره‌ای گویا به ایران رسیده است. گواه آن سخنان ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی است که چندی پیش در گفتگویی اعلام کرده بود اینترنت ماهواره‌ای همین حالا هم در شهری مانند تهران قابل دسترسی است. یا مثلا امید رهبر، کارشناس حوزه فناوری گفته بود اینترنت ماهواره‌ای در برخی مناطق ایران در دسترس است. اما این اظهارات با آنچه پیش از این درباره اینترنت ماهواره‌ای استارلینک عنوان شده کمی تفاوت دارد.

«ایلان ماسک»، میلیاردر معروف آمریکایی، قصد دارد با اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک»، دسترسی به اینترنت را دستخوش تحول کند.

اینترنت ماهواره‌ای چیست؟

اینترنت ماهواره‌ای، (Satellite Internet) یکی از انواع روش‌های دسترسی به ماهواره است که عمر چندان زیادی ندارد. استفاده از اینترنت ماهواره‌ای تا پیش از این برای دسترسی به سرویس اینترنت در مناطقی به کار می‌رفت که دسترسی معمولی به اینترنت در آن‌ها وجود نداشت (مناطق دورافتاده، عرض‌های جغرافیایی بالا و نزدیک به قطب‌های زمین و مناطقی که اینترنت با کابل یا فیبر نوری قابل دسترس نباشد).

ایده این موضوع البته چندین دهه قدمت دارد و حتی پیش از پرتاب نخستین ماهواره‌ها به فضا هم وجود داشت. با این همه، نخستین بار در دهه ۱۹۹۰ بود که این ایده به اجرا نزدیک شد و اولین نمونه‌های اینترنت ماهواره‌ای، با کاربرد‌هایی خاص (از جمله در امور نظامی) قدم به صحنه گذاشتند.

«طرح صیانت از فضای مجازی»، کاربران ایرانی را نگران فیلتر‌شدن تمام و کمال اینترنت در ایران کرده است.

اما از عمر تجاری‌شدن این ایده و تبدیل شدنش به آینده اینترنت در جهان، کمتر ۱۵ سال می‌گذرد و اگر بخواهیم دست به کار شدن «ایلان ماسک» را هم مبدا این تغییر قرار دهیم، ماجرا در نهایت به سال ۲۰۱۴ میلادی بر می‌گردد، یعنی همین ۷ سال پیش.

به این ترتیب، سرعت مطرح‌شدن اینترنت ماهواره‌ای به عنوان جایگزینی برای شیوه‌های کنونی دسترسی به «وب جهانی»، بسیار بالا بوده و این یعنی مقاومت در مقابل چنین تغییراتی احتمالا فرجامی جز شکست نخواهد داشت.

این بار داستان فرق می‌کند

اینترنت ماهواره‌ای برای مصرف خانگی پدیده جدیدی نیست و همین حالا هم شرکت‌هایی وجود دارند که خدمات اینترنت ماهواره‌ای را ارائه می‌دهند. شرکت‌های «ویاست» (ViaSat) و «هیوزنت» (HughesNet)، دست‌کم از سال ۲۰۱۲ میلادی سرویس اینترنت ماهواره‌ای خانگی دارند و تعداد مشترکان آن‌ها در آمریکا، همین حالا هم میلیونی است.

با این همه، این بار ماجرا فرق می‌کند. نخست اینکه سرمایه‌ای که «ایلان ماسک» قول تخصیص آن برای توسعه اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» (Starlink) را داده، بسیار بسیار بالاتر از موارد پیشین است. «ماسک» در جایی گفته بود می‌خواهد ۳۰ میلیارد دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.

علاوه بر این، بر خلاف موارد پیشین، اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» قرار است کل کره زمین را پوشش بدهد و در واقع این شرکت فقط به بازار آمریکا نظر ندارد. شاهد ماجرا هم اینکه تا نیمه سال ۲۰۲۱ میلادی، حدود هزار و ۶۰۰ ماهواره برای پوشش اینترنت از سوی شرکت «استارلینک» به فضا فرستاده شده و این عدد دائما رو به افزایش است.

شرکت «اسپیس ایکس» (باز هم متعلق به «ایلان ماسک») قرار است ماهواره‌های مورد نیاز برای اینترنت ماهواره‌ای را به فضا بفرستد.

البته، عدد نهایی اعلام شده، تعداد ۴۰ هزار ماهواره است که می‌توانند سرتاسر کره زمین را پوشش بدهند. با توجه به اینکه شرکت «اسپیس‌ایکس» (SpaceX)، دیگر شرکت تحت کنترل «ماسک» هم به یکی از پیشگامان فرستادن ماهواره به فضا تبدیل شده، این رویا چندان دور از دسترس نیست. جالب توجه اینکه با پرتاب هر موشک ماهواره‌بر به فضا، «اسپیس‌ایکس» می‌تواند ۶۰ ماهواره را در مدار قرار بدهد.

از همه مهم‌تر، اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» قرار است سرعت بسیار بیشتر و تأخیر بسیار کم‌تری در مقایسه با دیگر اینترنت‌های ماهواره‌ای داشته باشد و همین موضوع موجب می‌شود که این شرکت، احتمالا به یک تامین‌کننده انحصاری در این حوزه بدل شود که اجازه مانور بیشتر برای توسعه خدمات را هم به آن می‌دهد.

ویژگی‌های منحصر به فرد «استارلینک»

تا پیش از این یکی از مهم‌ترین معایب اینترنت ماهواره‌ای، تاخیر (Latency) بسیار بالای آن و محدود بودن سرویس به یک کشور یا قاره خاص بوده است. دلیل این تاخیر زیاد و محدودیت جغرافیایی این است که شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت ماهواره‌ای تا پیش از این ماهواره‌های خود را در مدار زمین ثابت یا GEO قرار می‌دادند.

سرعت گردش ماهواره‌هایی که در این مدار قرار می‌گیرند، برابر با سرعت چرخش زمین به دور خود است و درنتیجه ماهواره عملا از دید ناظر زمینی در یک نقطه‌ی ثابت در آسمان ثابت باقی می‌ماند و نمی‌تواند همه نقاط زمین را پوشش بدهد.

اما ماهواره‌های «استارلینک» قرار است در مدار پایینی زمین یا LEO با ارتفاع ۵۰۰ کیلومتر در فاز اول و ۳۰۰ کیلومتر در فاز‌های بعدی (یعنی ۷۰ تا ۱۰۰ برابر نزدیک‌تر از ماهواره‌های مدار GEO) قرار بگیرند. همین موضوع باعث می‌شود تاخیر اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» دست‌کم بر روی کاغذ، حتی از فیبر نوری هم کمتر باشد.

نمونه دیش اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» که عرضه آن به بازار آغاز شده است.

«استارلینک» همین حالا به کاربران سرعت دانلود تا حداکثر ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه و سرعت بارگذاری تا حداکثر ۲۰ مگابیت در ثانیه را ارائه می‌دهد. به این ترتیب، با تاخیری برابر با ۲۰ میلی‌ثانیه، اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» قرار است به آن چیزی نزدیک باشد که نسل پنجم شبکه تلفن همراه ارائه می‌کند.

این در حالی است که برای اولین بار در تاریخ، شرکتی فضایی درحال تولید ماهواره به‌صورت انبوه است که موجب می‌شود هزینه تولید هر ماهواره به شدت پایین بیاید. در واقع، شرکت «اسپیس ایکس» (شرکت موازی «استارلینک») اکنون ماهانه ۱۲۰ ماهواره (روزی ۴ ماهواره) تولید می‌کند.

هزینه ۱۵ میلیونی اینترنت ماهواره‌ای!

اما اینترنت ماهواره‌ای هم مانند هر پدیده نوظهور دیگری در جهان فناوری، مشکلات و موانع اولیه خودش را دارد. نخست اینکه نمی‌توان تنها با استفاده از گوشی تلفن همراه به اینترنت ماهواره‌ای متصل شد. در واقع، برای اتصال به اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک»، کاربر باید تجهیزات اولیه همچون دیش ماهواره را خریداری کند که در حال حاضر قیمت آن ۴۹۹ دلار است.

علاوه بر این، هزینه شارژ استفاده از خدمات اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» هم ماهانه ۹۹ دلار است. با احتساب دلار ۲۵ هزار تومانی، این یعنی کاربر برای خرید دیش حدود ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و برای شارژ ماهانه هم حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان باید هزینه کند.

مشکل دیگر هم این است که مشترکان ایرانی در شرایط تحریم و مشکلات نقل و انتقال پول با سیستم مالی جهانی، در عمل قادر نخواهند بود حتی هزینه اشتراک خود را بپردازند. از این منظر، بعید است که یک شرکت آمریکایی حتی در شرایط تحریم بتواند با ایران تبادل کالا و پول داشته باشد.

اما اگر این مشکلات به شکلی برطرف شوند، خبر خوب می‌تواند این باشد که به دلیل پهنای باند بالا، احتمال اینکه بتوان این هزینه را برای کل یک ساختمان (مثلا با ۱۰ واحد مسکونی) تقسیم کرد هم وجود دارد.

آیا اینترنت ماهواره‌ای فیلترشدنی است؟

اما سوال کاربران ایرانی کمی متفاوت است. آن‌ها می‌خواهند بدانند آیا اینترنت ماهواره‌ای هم قابل فیلترشدن است؟ جواب منفی است. ظاهرا اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» فیلترنشدنی است. دلیل این موضوع هم این است که تعداد بالای ماهواره‌های این شرکت در جو زمین، عملا هدف قرار گرفتن امواج آن‌ها را با دستگاه‌هایِ کنونیِ فرستنده پارازیت ناممکن می‌کند.

از طرف دیگر کارشناسان می‌گویند اگر قرار باشد دستگاهی پارازیت روی ماهواره‌های اینترنت ارسال کند، با توجه به اندازه دیش‌های کمتر از ۷۰ سانتی‌متری این سیستم چنین چیزی فعلاً غیر ممکن است. بر این اساس گویا از داخل امکان فیلترینگ اینترنت ماهواره‌ای وجود ندارد.

اما از خارج چطور؟ در حالی که از منظر تئوریک می‌توان از اینترنت ماهواره‌ای در هرکجای دنیا استفاده کرد و تنها لازمه آن داشتن یک آنتن است، ولی «استارلینک» به وضوح اعلام کرده که قصد ارائه اینترنت ماهواره‌ای بدون اجازه دولت‌ها را ندارد.

رئیس و مدیر ارشد عملیاتی اسپیس ایکس پیش از این گفته بود این شرکت قصد ندارد قوانین کشور‌ها را نقض کند برای همین این شرکت برای ارائه خدماتش، با همه کشور‌ها و دولت‌ها مذاکره می‌کند. بر این اساس ممکن است با توجه به اصرار داخلی برای مسدودسازی اینترنت، این شرکت به ایران اینترنت ندهد.

اما برخی می‌گویند امکان استفاده از ماهواره‌های فعال در کشور‌های همسایه وجود دارد. اما آیا ارائه خدمات غیرقانونی وجود دارد؟ زومیت در گزارشی اعلام کرده که اسپیس ایکس اگر بخواهد می‌تواند آنتن‌هایی که در کشور‌های غیرمجاز هستند را از کار بیندازد یا می‌تواند ماهواره‌ها را به گونه‌ای تنظیم کند که هنگام عبور از بعضی کشور‌ها سیگنالی ارسال نکنند.

کار ساده است، اما موانع در ایران بسیار است!