معرفی کامل صنایع دستی و سوغات فرهنگی اصفهان

تاریخی ترین شهر مرکز ایران ، اصفهان نام دارد. این شهر به عنوان سومین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران به شمار می رود و جزو بزرگترین مراکز تولید صنایع دستی مختلف ایران محسوب می شود. همانطور که میدانید از قدیم الایام این استان را مهد هنرهای ظریف و صنایع دستی زیبا نامیده اند که گچبری های بی نظیر، کاشی کاری ها، تزیینات آجری، قلمکاری ها، نگارگری، ترمه، تذهیب و تحریر انواع کتاب، مناره های داخل و خارج مساجد و ... گواه از آن دارد.

از صنایع دستی رایج که در عهد شاهان صفوی نیز رونق فراوانی داشت می توان به زرکشی، پولک دوزی، سیم کشی، زربافی، گلابتون دوزی، زنجیره بافی، نساجی، قالی بافی و ... اشاره کرد.

جالب است بدانید که در بازار صنایع دستی اصفهان در دوران قاجاریه از رونق افتاد اما پس از انقلاب مشروطه دوباره رو به توسعه گرفت. عموم صنایع دستی اصفهان از جمله فرش، ظروف قلم زنی، کاشی کاری و دوختنی های روی پارچه تحت تاثیر طرح های تزیینی دوران صفویه می باشد و نسبت به قدرت مهارت و درک طراحان اصفهانی و با به کار گیری خلاقیت فراوان تمامی صنایع دستی از آثار قدیمی اقتباس می گیرند.

چنانچه تمایل به آشنایی با صنایع دستی بی بدیل و متعدد استان اصفهان دارید این بخش از فرهنگ و هنر را دنبال کنید تا تمامی شاخه های هنری و صنایع دستی این خط را بشناسید.

گره چینی

یکی از شاخه های هنر کاشی کاری و معماری سنتی گره چینی نام دارد که چیده شدن حالات و لغات مختلف کنار هم طبق طرح مد نظر و با استفاده از آجر، کاشی و یا سایر مواد نقش های هندسی تزئینی به عمل می آید. البته این هنر صرفاً در معماری خلاصه نمی شود و یکی از زیر شاخه های صنایع چوب به شمار می رود. هنر زیبا و اصیل گره چینی به خاطر سختی و زحمت زیادی که نیاز دارد دربرگیرنده هزینه بسیار بالایی است. نمونه هایی از این هنر زیبا را می توانید در اماکن متبرکه همچون حرم شاه عبدالعظیم و آستان قدس رضوی ملاحظه نمایید.

نگارگری

قرن های متمادی نگارگری در ایران مورد توجه بسیاری از هنرمندان قرار گرفته است. هنرمندان نگارگر اصفهانی با ذوق و خلاقیت هنری بسیار بالای خود نقاشی ها و تصاویر بسیار زیبا و ظریفی را بنام نگارگری و مینیاتور اجرا می کنند. جالب است بدانید که در زمان های قدیم نگارگری برای به تصویر کشیدن مطالب کتاب های مختلف با موضوعات حماسی و ادبی، از نگارگری استفاده می کردند. حتی هنرمند های تذهیب کار نیز با نقوش سنتی به طراحی های فوق العاده زیبای حاشیه ای می پرداختند.

منبت کاری

از دیگر هنرهای دستی استان اصفهان که محبوبیت بسیار بالایی دارد منبت کاری می باشد ، این هنر در زمره هنر های صنایع دستی چوبی قرار گرفته است که با کنده کاری روی چوب و ایجاد ناهمواری های هنرمندانه روی آن اثری بسیار زیبا و منحصر به فرد خلق می شود. قدمت این هنر بسیار طولانی است و زمانیکه انسان به تهیه مایحتاج و وسایل خود با استفاده از چوب پرداخت، شکل گرفته است. طرح های ختایی، اسلیمی و سایر نقوش سنتی از طرح های زیبای هنر منبت کاری اصیل به شمار می رود. در این هنر گیاهان و درختان متعدد چنان با ظرافت بالا کنار هم قرار می گیرند که طرحی فوق العاده به وجود می آید. از کاربردی ترین چوب ها در هنر منبت کاری می توان به چوب آبنوس، عناب، گردو، شمشاد و غیره اشاره کرد.

نقره و ملیله سازی

به جرات میتوان گفت ملیله سازی و نقره کاری از جمله ظریف ترین صنایع دستی اصفهان به شمار می روند. این هنر بسیار زیبا مستلزم وقت و حوصله و در عین حال دقت بالایی می باشد. در بسیاری از موارد در ساخت اجناس خاصی همچون گل سینه، گوشواره که ظرافت خاصی را می طلبد از مینا سازان و زرگران کاربلد و مجرب کمک و راهنمایی گرفته می شود تا زیبایی چند برابری به کار داده شود. ظروف و اشیای تزیینی، زیورآلات مختلف با به کارگیری این هنر زیبا خلق می شوند.

هنر مشبک

هنر مشبک کاری یکی از شاخه های منبت می باشد. با استفاده از این هنر اقدام به تزیین وسایل تجملاتی و قاب ها می کنند و در اکثر موارد روی استخوان و عاج و چوب های متعدد اجرا می شود. ابزارهایی همچون چسب چوب، کمانه مشبک، سنباده، کاغذ، آلومینیوم، مته، اره مویی، چکش، مس، گازانبر، چوب و چرم به کار برده می شود. که با استفاده از این ها طرح یا خط مورد نظر به زیبایی هر چه تمام خلق می شود و یک اثر هنری بی نظیر به وجود می آید.

میناکاری

هنر میناکاری یکی دیگر از هنرهای دستی بسیار معروف پرطرفدار استان اصفهان می باشد که پس از فعل و انفعالات پیچیده شیمیایی اثری بی نظیر روی شیشه و سفال خلق می کند و جالب اینجاست که یک هنر آزمایشگاهی به شمار می رود، در واقع شامل اشیایی میباشد که بر اثر حرارت از ترکیب اکسید فلزات با برخی نمک ها به وجود می آید. مطمئناً همه شما در مغازه های صنایع دستی اصفهان و تا شهرهای مختلف ایران اشیاء و ظروف نیلگون رنگی را مشاهده کرده اید که همگی، جذابیت هنر زیبای میناکاری را به رخ می کشند.

سوزن دوزی

از صنایع دستی معروف و زیبای استان اصفهان که در انحصار دختران و زنان خانه دار است ، می توان به سوزندوزی اشاره کرد. این هنر به غیر از کلاه در تهیه جلیقه، زیرلیوانی، کفش و کمربند مورد استفاده قرار می گیرد.

صحافی

صحافی به عنوان یکی از صنایع دستی قدیمی اصفهان محسوب می شود که در دوران صفویان ، جلد های شکل منحصر به فردی با ظرافت هر چه تمام توسط هنرمندان نسخه های خطی و کتاب های ارزشمند ساخته شد به خاطر همین است که این کتاب های قدیمی صحافی شده از اعتبار زیادی برخوردارند.

قلمکاری

به تصویر کشیدن طرح و نقوش روی پارچه ساده از جنس کرباس و کتان با استفاده از هنر سنتی قلم کاری انجام میشود. جالب است بدانید بیشتر طرح ها مربوط به تصاویر تاریخی، عشاق، تصاویر طبیعت و شعرا و ... می باشد که بسیار پرطرفدار هستند و به شکل روتختی، سفره، لباس، سجاده و ... عرضه می شوند.

طلاکوبی روی فولاد

یکی از شیوه های رایج تزیین آثار فولادی و اشیا، طلاکوبی نام دارد. از این هنر منحصر به فرد و زیبا در ساخت علم های مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام به کار می گیرند و تمام مجسمه های حیوانات و پرندگانی نظیر کبوتر، طاووس، شیر، آهو و ... به این روش ساخته شده و به علم های سوگواری متصل می شوند.

قلم زنی

از پر رونق ترین صنایع دستی اصفهان می توان به قلم زنی اشاره کرد ، هنری که از همان ابتدای زندگی بشر به وجود آمده است و همان حکاکی کردن روی سنگ بوده که به مرور زمان تبدیل به حکاکی روی فلزات گرانبها شده است. مس، طلا، برنج، نقره، آلیاژ مس از جمله فلزاتی می باشند که عموماً برای قلم زنی مورد استفاده قرار می گیرند و اثر خیره کننده ای خلق می کند.

ضریح سازی

یکی دیگر از صنایع دستی استان اصفهان ضریح سازی نام دارد که در زبان فارسی اصطلاحاً به آن صندوقی برای حفاظت قبر گفته می شود و به عنوان حفاظ دور تا دور قبر را احاطه می کند. نکات مهمی همچون عدم کاربرد صورت در نقوش، آوردن سوره های یاسین، الرحمن، کتیبه های قرآنی و طلا وجود دارد که بایستی در ساخت ضریح رعایت شود.

مسگری

مسگری به عنوان یکی از صنایع دستی کهن ایران به شمار می رود که پیشینه آن در ایران حداقل به 5 هزار سال پیش می رسد. همانطور که می دانید ظروف و اشیای مسی دست ساز از زمان های گذشته در موزه ها نگهداری می شوند. شهرهای شیراز، اصفهان، کرمان، زنجان و کاشان از جمله مراکز عمده این هنر می باشند.

خاتم کاری

قدمت خاتم کاری به عنوان یکی از صنایع دستی اصفهان به دوران صفوی برمی گردد و اگر سری به پیشینه این هنر بزنید متوجه خواهید شد که در آن زمان کاخ ها، صندلی ها و میز ها و همچنین رحل قرآن ها همگی خاتم کاری شده بودند، جالب است بدانید این هنر رونق بسیار زیادی در شیراز دارد و روی قاب های عکس، تخته نرد، شطرنج و ... انجام می شود.

عبا بافی

تنها صنعت دستی نایین که در مشرق شهر اصفهان واقع است ، صنعت عبا بافی می باشد که در ناحیه ای به نام محمدیه انجام می شود. تقریباً 25 درصد عبا های تولید شده در خود این محل عرضه می شود و بقیه آن ها به شهرهایی همچون قم، مشهد و در بعضی مواقع به کشورهای عربی فرستاده می شود.

خوشنویسی

از قرن پنجم هجری قمری تا به امروز یکی از زیباترین و چشم نوازترین صنایع دستی که هنوز هم مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته است هنر خوشنویسی می باشد. در دوران صفویان که اصفهان به عنوان پایتخت ایران شناخته شده بود خط های نسخ، ثلث و نستعلیق شکوفا شدند و اساتید خطاطی تلاش های بسیار فراوانی در این زمینه انجام دادند و کتاب های خطی بسیار زیادی به تحریر درآوردند.

گیوه دوزی و گیوه بافی

جای بسی تأسف است که هنر زیبای گیوه دوزی شهرهای مختلف استان اصفهان به تدریج در حال کمرنگ شدن است. بدانید که گیوه دوزان علاوه بر تولید کردن گیوه اقدام به تعمیر و اصلاح کفش نیز می کنند. تهیه رویه ، تهیه تخت گیوه و نهایتاً دوخت رویه و تخته از مراحل انجام گیوه دوزی می باشد.

فیروزه کوبی

علاوه بر هنر های دیگر شهر اصفهان، فیروزه کوبی هنری است که قدمت چندانی برای خود ندارد. فیروز کوبی خیلی قبل تر ها در مشهد انجام می شده اما پس از تقریبا 70 سال توسط یوسف حکیمان به اصفهان آورده شد. اگرچه اجناس فیروزه کوبی شهرت بسیار زیادی در اصفهان دارد ولی صنعتگران مشغول به این حوزه تولیداتشان را محدود کرده اند. از این هنر زیبا در ساخت زیورآلات، شمعدان، گلدان و ظروف تزیینی استفاده می شود.

قلمدان سازی

قلمدان ها جعبه های چوبی بسیار زیبایی می باشند که برای نگهداری قلم های مخصوص خوشنویسی به کار می روند، روی این قلمدان ها را با نقش و نگار گیاهی و هندسی و اشکال آدمیان یا پرندگان و جانوران مزین کرده و به عنوان یکی از صنایع مهم این استان به گردشگران معرفی می کنند. این هنر در این منطقه بسیار پر رونق است و علاقه مندان بسیار زیادی دارد.

گچبری

یکی از هنرهای وابسته به معماری، گچبری می باشد که در هر دوره زمانی شکل و شیوه خاص خود را داشته است. همانطور در این بخش از نمناک میخوانید و از اسمش پیداست در این هنر مصالحی که به عنوان یک جزء اصلی بکار گرفته می شود، گچ می باشد. گچ به دلیل خاصیت چسبندگی ، شکل پذیری و کاربرد آسانش نقش بسزایی در هنرهای تزیینی بنا ها دارد.

قالی بافی

در دوره حکومت صفویان از مراکز عمده قالیبافی که در آن به تعداد زیادی کارگاه وجود داشت می توان به اصفهان اشاره کرد. که مهمترین تولیدات آنها قالی زربافت می باشد. امروزه نیز شهر میمه از جمله مراکز مهم تولید قالی های دستبافت بسیار زیبا در استان اصفهان می باشد.

معرق کاری

هنر معرق کاری یکی از هنرهای بی نظیر بر روی چوب می باشد که با انداختن نقش و نگار روی چوب آثاری خارق العاده ای خلق می شود. پیشینه این هنر به دوره سلجوقی و قرن ششم هجری بر می گردد. در ابتدا از این هنر در تزیین بوفه، سطح میز و ... استفاده می کردند اما امروزه هنرمندان در تولید محصولات متعددی در این زمینه فعالیت دارند.

سرامیک سازی و سفالگری

از صنایع دستی رایج دیگر اصفهان که در شهرهای شهرضا و نطنز است و بیشتر مورد توجه واقع شده است سفال و سرامیک سازی می باشد. از مراکز عمده سفال سازی ایران می توان به شهرضا اشاره کرد که این مرکز خریداران بسیاری را به خود اختصاص داده است. اکثر طرح هایی که روی سرامیک شهرضا ملاحظه می شود مربوط به گل و بوته و ماهی می باشد، جالب است بدانید از اکسیدهای فلزات آهن، منگنز، مس و کبالت برای رنگ کردن لعاب آن ها به کار گرفته شده است.

زری و مخمل بافی

زَربَفْت ، زری بافی یکی دیگر از رشته های صنایع دستی اصفهان می باشد که با به کارگیری آن یک نوع پارچه بسیار خاص و درخشانی به وجود می آید تار و پود این پارچه بسیار ظریف و گرانبها از ابریشم خالص و رنگی بافته شده است. جالب ترین نکته این هنر این است که زرباف را به عنوان افسانه ای ترین و نفیس ترین پارچه های ایرانی می شناسند و شهرت جهانی دارد.

پوست و پوستین دوزی

صنعت پوست دوزی نسبت به گذشته رونق زیادی ندارد و مربوط به سال های قبل می باشد، اما با این حال فراورده های پوستی اصفهان به خاطر رنگ یکدست آن و لطافت و ظرافت الیاف آن طرفداران بسیار زیادی به خود اختصاص داده است. ناگفته نماند هم اکنون روز به روز از خریداران فراورده های پوستی کاسته می شود.

کاشی سازی

یکی دیگر از صنایع مهم اصفهان می توان به کاشی سازی اشاره کرد ، همان معماری منحصر به فردی که در بناهای تاریخی به فراوانی قابل مشاهده است. یکی از انواع همین کاشی های منقش و خیره کننده کاشی های معرق سنتی می باشد که با قطعات ریز و درشت کاشی با اشکال و فرم خاصی کنار هم چیده شده اند و یک طرح منحصر به فردی بوجود آورده اند که در اکثر بناهای مختلف اصفهان و حتی شهر های دیگر به چشم میخورند.

سکمه دوزی و قلاب دوزی

سکمه دوزی قلاب دوزی از دیگر رشته های مهم صنایع دستی اصفهان به شمار می روند مواد اولیه آنها عبارتند از کتان خارجی و ایرانی و نخ پنبه ای که به شکل عمامه ای و کلاف از تهران تهیه می شوند. از انواع محصولات سکمه دوزان و قلاب دوزان می توان به زیر بشقابی ها و دستمال های مخصوص و رومیزی های گرد اشاره کرد.