آشنایی با جاذبه های گردشگری سعدیه ، آرامگاه سعدی

سعدی شیرازی شاعر و نویسنده و سخنور نامی ایرانی است که تاریخ تولد او سال 585 هجری قمری و وفات او 691 هجری قمری است. سعدی در شیراز زاده شد و آرامگاه استاد بی بدیل سخن، در این شهر زیبا قرار دارد. آرامگاهی که در زمان حیات محل زندگی سعدی بوده است و هر ساله عاشقان این ادیب ایرانی را به آنجا می کشاند تا یادی از او و آثار برجسته اش کنند و در باغ های اطراف آرامگاه زمان خوشی را سپری کنند. در این بخش از گردشگری به معرفی آرامگاه سعدی که از نقاط دیدنی شیراز است، می پردازیم.

آرامگاه سعدی در کجا قرار دارد؟

سعدیه در انتهای خیابان بوستان و کنار باغ دلگشا، در دامنه کوه، در شمال شرق شیراز قرار دارد و تنها خانه ی سعدی نیست بلکه اطراف مقبره ی سعدی می توان قبرهای زیادی که متعلق به ادیبان و شاعران برجسته ی شیراز از جمله شوریده ی شیرازی است را مشاهده نمود.

معماری سنتی سعدیه آرامگاه سعدی

سعدی در شیراز به دنیا آمد و پس از سفری طولانی به بین النهرین، شام، حجاز و شمال آفریقا و کسب تجربه های فراوان به شیراز بازگشت. او اواخر عمرش را در سعدیه گذراند و سپس در همانجا دفن شد.

خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوانی وزیر معروف آباقاخان برای نخستین بار در قرن هفتم مقبره ای بر فراز قبر سعدی ساخت. اما خانقاه شیخ به دستور حکمران شیراز یعقوب ذوالقدردر سال 998 به خراب شد و اثری از آن باقی نماند.

کریمخان در سال 1187 ه. ق. دستور داد بر فراز مزار شیخ شیراز عمارتی 2 طبقه از گچ و آجر بنا کنند که طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا آغاز می شد. فتحعلی خان در دورهٔ قاجاریه (سال 1301) دستور مرمت آرامگاه شیخ را صادر کرد و حبیب الله قوام الملک خان شد و چند سال بعد دستور تعمیر و ترمیم قسمتی از بنا را صادر نمود.

بنای کنونی آرامگاه توسط چه کسی ساخته شد؟

بنای ساخته شده در زمان کریم خان تا سال 1327 ه. ش. برپا بود و بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی در سال ساخته شد و مراسم افتتاح رسمی آن در اردیبهشت ماه 1331 برگزار گردید. این بنا با اقتباس از کاخ چهل ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی توسط محسن فروغی ساخته شد.

آرامگاه سعدی توسط معمار مدرنیست محسن فروغی طراحی و با الهام از معماری سنتی ایرانی ساخته شده است. مهندس محسن فروغی معمار مدرنیست علاقمند به تاریخ و پیشینه فرهنگ و معماری ایران بود. او رابطه ساختمان ها را از نظر سبک و شکل می توان به دو دسته رابطه ظاهری و رابطه حقیقی تقسیم بندی می نمود. رابطه ظاهری برای فروغی مثل ساختمان های ساخته شده در ابتدای دوره شکل گیری معماری ساسانی با الگوبرداری از معماری هخامنشی بود.

ورودی آرامگاه

ورودی مجموعه در راستای ورودی آرامگاه است که معمار آن آندره گدار فرانسوی است. در طرح آرامگاه سعدی، عناصر معماری ایرانی مانند ایوان و گنبد، با ظرافت تمام به زبان مدرن بیان شده اند. ترکیب ستون ها، فرم خالص گنبد با تک رنگ فیروزه ای و ترکیب آزاد فضاها از عواملی هستند که ماهیتی مدرن به این ساختمان بخشیده اند. طرح آرامگاه سعدی در شیراز، در سال 1330 به اتمام رسید. بر روی درب ورودی سعدیه نوشته شده است:

ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید

هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

معماری فوق العاده آرامگاه سعدی

بنای فعلی آرامگاه سعدی با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری ساخته شد. این مجموعه، از یک ایوان ستون دار بلند و یک رواق کشیده به صورت «L» تشکیل شده است. گنبدی که مقبره سعدی در آن قرار دارد، در محل برخورد ایوان و رواق تعبیه شده است. کاشی فیروزه فامی بر فراز آن گنبد، می درخشد.

در امتداد مسیر اصلی ورودی ایوان اصلی ستون دار با سقفی صاف است اما رواق کوتاه تر و از شماری دهانه قوسی شکل تشکیل شده است.

دو اطاق کرسی دار در دو طرف راهرو قرار دارد. قبر سعدی در اطاق سمت شرق راهرو قرار دارد که معجری چوبی آن را احاطه است. قسمت غربی راهرو موازی قسمت شرقی، شامل دو اطاق است که در اطاق غربی این قسمت شوریده (فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی دفن شده است.

طبقه بالای ساختمان مانند طبقه زیرین بود اما بر روی اطاق شرقی اطاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت. در 7 ضلع ساختمان، 7 کتیبه قرار دارد که از قسمت هایی از گلستان، بوستان، قصاید، بدایع و طیبات شیخ انتخاب شده و به خط «ابراهیم بوذری» نوشته شده است.

در ضلع غربی، آرامگاه سعدی قصیده ای نوشته شده است:

خوش است عمر، دریغا که جاودانی نیست

پس اعتماد بر این چند روز فانی نیست

در ضلع شمال شرقی آرامگاه سعدی ابیاتی از بوستان با این مطلع نوشته شده:

الا ای که بر خاک ما بگذری

به خاک عزیزان که یاد آوری

در ضلع جنوب شرقی، آرامگاه سعدی نوشته اند:

یاد دارم که با کاروان همه شب رفته بودم...

در ضلع جنوب غربی، غزلی از بدایع نوشته شده:

ای صوفی سرگردان، در بند نکونامی

تا درد نیاشامی، زین درد نیارامی

در ضلع شمال غربی ایوان شعر زیر به چشم می خورد:

خاک من و توست که باد شمال

می ببرد سوی یمین و شمال

همچنین غزلی از طیبات به خط شاهزاده ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری و با این مطلع حک شده است:

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست

عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

در ضلع شرقی نیز دوازده بیت از قصیده ای دیده می شود:

بسی صورت بگردیده است عالم

وز این صورت بگردد عاقبت هم

حوض و آبنمای سعدیه

پس از خرید و تخریب خانه های اطراف، آرامگاه دارای محوطه ای در حدود 10395 متر مربع شد. محوطهٔ باغ به سبک ایرانی گلکاری، درختکاری و باغچه بندی شده است و در وسط حیاط و در دو طرف محوطه آرامگاه دو حوض مستطیل شکل، با جهت شمالی - جنوبی قرار دارد و حوض دیگری در مقابل ایوان اصلی در جهت شرقی - غربی بنا شده است.

حوض سکه

حوض دیگری در جلوی رواق آرامگاه سعدی قرار دارد که در آن سکه به نشان گرفتن حاجت می اندازند.

حوض ماهی و قنات

در سمت چپ آرامگاه حوض ماهی وجود دارد که در داخل به شکل هشت ضلعی است. این حوض در حدود 30٫25 مترمربع زیربنا دارد و با 28 پله به صحن آرامگاه وصل می شود. درون آبنمای موسوم به حوض ماهی در زیرزمین این مجموعه آب قنات مخصوص سعدی جریان دارد. این قنات در عمق ده متری صحن آرامگاه وجود دارد که آب آن دارای مواد گوگردی و جیوه است. زیرزمین سعدیه امروزه به چایخانهٔ سنتی تبدیل شده است.

شیرازی ها به شستشو خود در شب چهارشنبه سوری در این حوض معتقدند. استاد کاشی کار «تیرانداز» در سال 1372، کاشی کاری های داخل حوض ماهی به سبک عمدهٔ سلجوقی طراحی و اجرا نمود. یک نورگیر به شکل هشت ضلعی بر فراز حوض ماهی و دو نورگیر چهارضلعی در طرفین آن قرار دارد.

در کنار حوض ماهی دو ساختمان آجری یکی دفتر و دیگری کتابخانهٔ عمومی سعدیه قرار دارد.

کاشی کاری های آرامگاه سعدی

کاشی و عناصری مانند گنبد و قوس، کیفیتی ایرانی به مجموعه سعدیه بخشیده است. در جلو بقعه ایوانی با ستونهای چهار ضلعی بلند با تزئینات کاشی کاری قرار دارد و بر فراز بقعه گنبد کاشی فیروزه فام جلوه خاصی دارد. کتیبه هایی کاشی کاری درون بقعه و لوحه ای که تاریخچه ساختمان بر آن نوشته شده، دیوارها را زینت بخشیده است.

محوطه زیبا و دلنواز آرامگاه سعدی

زیربنای اصلی آرامگاه حدود 257 متر مربع می باشد. نمای خارجی آرامگاه از سنگ تراورتن و نمای داخلی آن از سنگ مرمر است. ساختمان اصلی آرامگاه دو ایوان عمود بر هم دارد که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته است. اصل بنا با سنگ سفید و کاشی کاری مزین است اما در جلوی مقبره 8 ستون از سنگ های قهوه ای رنگ قرار دارند. ستون ها و جلوی ایوان از سنگ گرانتیت قرمز و سنگ های پایه های بنا، سیاه رنگ است. بنای آرامگاه در داخل هشت ضلعی با دیوارهایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی و از بیرون به شکل مکعبی می باشد.

سنگ قبر کنونی را که سماق سرخ کم رنگی است علی اکبرخان قوام الملک شیرازی بر روی قبر شیخ نصب کرد و با خط نستعلیق عالی شعری از بوستان را بر آن نگاشت:

کل شی هالک و انت الباقی

کریم السجایا، جمیل الشیم نبی البرایا، شفیع الامم

آرامگاه سعدیه جزء آثار ملی

در سال 1354 آرامگاه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 1010 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. از سال 1387 خورشیدی سکه های پانصد ریالی برنزی جمهوری اسلامی ایران به نقش آرامگاه سعدی مزین شده است.