محسن کاظم‌پور - عامل اصلی افزایش میزان کربن در جو زمین، سوزاندن سوختهای فسیلی و فعالیت‌های دیگر انسانی مثل تولید سیمان، دامپروری گسترده و تخریب جنگل‌هاست. پس رشد بیشتر درختان می‌تواند بخشی از این کربن را به زمین بازگرداند و مانع گرم شدن بیشتر کره زمین شود.

اما به این معنا نیست که هر نوع درختکاری و افزایش جنگل‌ها به کاهش گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا کمک می‌کند. اگر اینگونه بود افزایش باغداری و کاشت درختان میوه و گسترش صنعت تولید کاغذ می‌توانستیم این مشکل را حل کرده و توازن کربن در جو را برقرار کنیم. چنین راه حلی جواب نمی‌دهد چون مساله بسیار پیچیده‌تر است و گاهی درختان می‌توانند باعث گرمتر شدن و افزایش آلودگی شوند.

هر گیاهی روزی به پایان عمر خود می‌رسد و تمام کربنی که در خود انباشته را دوباره به جو زمین برمی‌گرداند. پس با ساده‌سازی صورت مساله می‌توان نتیجه گرفت که که: اگر میزان تولد و رشد گیاهان بیشتر از میزان مرگ و نابودی و پوسیدگی آن‌ها باشد میزان کربن موجود در هوا کاهش می‌یابد.

اما واقعیت باز هم پیچیده‌تر از این صورت مساله ساده است. درختان و جنگل‌ها به شیوه‌های متفاوتی بر آب‌وهوا تاثیر می‌گذارند و نوع درختان و جنگل‌ها و منطقه محل رویش آن‌ها باعث تفاوتهای عظیمی در نحوه تاثیرگذاری آن‌ها بر آب‌وهوا می‌شود.

سال ۱۹۹۲ تحقیق عجیبی در نشریه نیچر (http://goo.gl/AEPw8C) منتشر شد که نشان می‌داد افزایش جنگل‌ها در نواحی سردسیر پوشیده از برف نزدیک به قطب شمال در عمل باعث افزایش دمای کره زمین شده‌است! چون برف و یخ میزان نور بسیار بیشتری را در مقایسه با درختان به جو زمین منعکس می‌کنند و این اثر بیشتری در افزایش دما دارد تا کربنی که در درختان ذخیره می‌شود. گرم شدن هوا در مناطق نزدیک به قطب شمال رشد درختان را تسهیل کرده و این از منظر گرمایش جهانی خبر خوبی نیست.

تحقیق دیگری که در شماره فوریه ۲۰۱۶ نشریه ساینس چاپ شده (http://goo.gl/JBNrvF) همین تاثیر درختان بر افزایش دما را در اروپا نشان می‌دهد. از سال ۱۷۵۰ تا ۲۰۱۰ میزان جنگلها در اروپا ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع بیشتر شده، اما این به جای خنکتر کردن هوا موجب ۰.۱۲ درجه سانتیگراد افزایش دما شده است. دلیل این موضوع هم جایگزینی درختان پهن‌برگ مثل بلوط با درختان برگ‌سوزنی مثل کاج و صنوبر است. درختان مخروطی در مقایسه با درختان پهن‌برگ گرمای بیشتری را که قبلا به جو انعکاس پیدا می‌کرد جذب زمین می‌کنند و بخار آب سرد کمتری که نقش خنک کننده دارد وارد جو می‌کنند.

نتیجه این تحقیقات را نباید به مناطق دیگر دنیا تسری داد. هیچ تردیدی نیست که در مناطق استوایی افزایش جنگل‌ها باعث خنک شدن هوای کره زمین می‌شود و تخریب جنگل‌های آمازون و دیگر جنگل‌های بارانی استوایی و گرمسیری از مهمترین دلایل افزایش دمای کره زمین است. تحقیقی در شماره مه ۲۰۱۶ نشریه ساینس (http://goo.gl/AEPw8C) نشان می‌دهد که حتی جنگل‌های ثانویه تاثیر قابل توجهی بر کاهش دمای کره زمین دارند. جنگل‌های ثانویه بعد از رها شدن مراتع شکل می‌گیرند و هرچند درختان غول‌پیکر و تنوع زیستی غنی جنگل های کهنسال را ندارند اما در تلطیف دما کاملا موثرند.

این تحقیق نشان می‌دهد که اگر جنگل‌های ثانویه آمازون (که اکثر آن‌ها کمتر از ۲۰ سال عمر دارند) تا چهار دهه دیگر به رشد خود ادامه دهند کل کربن سوختهای فسیلی آمریکای جنوبی و کارائیب در دو دهه اخیر را به خود جذب می‌کنند.