یزد یا تهران، 1367، 69 یا 70؛ نخستین نوزاد ایرانی حاصل از روش IVF کی و کجا متولد شده است؟

به گزارش تدبیر خبر آنلاين(TadbirKhabar.com)، دکتر ابوطالب صارمی، فوق تخصص باروری و IVF از دانشگاه وین و موسس بیمارستان فوق تخصصی زنان و زایمان و نازائی، مرکز باروری و ناباروری و مرکز تحقیقات سلولی صارم در کتابی با عنوان «بنیان آی وی اف در ایران» که به تازگی منتشر شده با اعلام تولد نخستین نوزاد از طریق روش کمک باروری GIFT در سال 1367 و گزارش این موفقیت در کنگره پزشکی باروری سال 1368 و تولد نخستین دوقلوی آزمایشگاهی با روش IVF در دی ماه 1370 از خود به عنوان «بنیانگذار روش آی وی اف در ایران» یاد کرده این در حالی است که دکتر عباس افلاطونیان و همکارانش در مرکز تحقیقاتی و درمانی ناباروری یزد، اولین نوزاد حاصل از تکنیک IVF در ایران را نوزاد دختری می‌دانند که سال 1369 در این مرکز متولد شده و از قرار این نوزاد دختر به نام «وجیهه» که حالا خانمی 25 ساله است خود صاحب فرزندانی دو قلو هم شده است.

نقش و خدمات ماندگار دکتر صارمی و دکتر افلاطونیان و تیمهای تحقیقاتیشان در پایه گذاری و گسترش روشهای درمان ناباروری در ایران چنان برجسته و روشن است که تقدم و تاخری کوتاه در موفقیت هر یک از آنها در تولد نخستین نوزاد یا نوزادان متولد شده به روشهای کمک باروری در کشور شاید کمترین تاثیر را در کارنامه درخشان علمی و خدماتی آنها داشته باشد و پرواضح است که منظور این اساتید هم، نه تاکید بر تقدم یا تاخر آنها که صرفا روایت تاریخچه این روش ها از منظر خاطرات و مشاهدات شخصی آنها بوده است؛ با این حال مروری گذرا بر تاریخچه توسعه روشهای درمان ناباروری از جمله به روش IVF در کشور هم به لحاظ ادای دین به تلاشهای خالصانه محققان نام آشنا یا کمتر مطرح شده در این حوزه و هم به عنوان گامی کوچک در مستندسازی تاریخ علم و پیشرفتهای علمی و فناوری اخیر کشور خالی از لطف نیست.

آن طور که از بیوگرافی و مصاحبه های دکتر صارمی دریافت می شود، وی که در سال 1986 موفق به کسب فوق تخصص نازایی و IVF از دانشگاه وین شده پس از بازگشت به ایران از اوایل دهه 1360 پیگیر راه اندازی این روش در ایران بوده و حتی استفتائات شرعی لازم در این خصوص را از امام خمینی (ره) انجام داده است.

صارمی با توجه به مشکلات و تحریمهای شدید دوران جنگ به ویژه در تامین تجهیزات پیشرفته مورد نیاز با موانع و ناملایمات فراوانی رو به رو شده که در مقاطعی به توقف فعالیتها منجر شده است.

با این همه وی در سال 1368 موفقیت در تولد نوزادی به روش «انتقال سلول های جنسی (اسپرم و تخمک) به درون لوله های رحمی» (GIFT) و تولد نخستین نوزاد به این روش در سال 1367 را در کنگره ناباروری ایران گزارش کرده است.

انتقال سلول های جنسی به درون لوله های رحمی(GIFT) یکی از روش های کمک باروری است که بر خلاف IVF که لقاح تخمک و اسپرم در محیط آزمایشگاهی انجام می شود.

در این روش مخلوطی از اسپرم شوهر و تخمک همسر تهیه شده و با یک جراحی مختصر به ابتدای لوله رحم خانم ریخته می شود. این روش همانند ZIFT نیازمند سالم بودن لوله های فالوپ خانم می باشد.

این روش به ویژه برای زوج هایی که به دلایل ناشناخته نابارور هستند و یا علت ناباروری آنها مواردی مثل مشکلات دهانه رحمی، آندومتریوز مختصر رحم و مشکلات دستگاه ایمنی است به کار می رود.

در دی ماه 1369 محققان مرکز تحقیقاتی و درمانی IVF یزد که یک سال قبل به عنوان نخستین مرکز رسمی درمان ناباروری در ایران افتتاح شده بود از تولد نخستین نوزاد به روش IVF در ایران خبر دادند.

دانشگاه علوم پزشکی یزد در پی برگزاری کنگرۀ پزشکی زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشکی ایران در سال 1365 که به تعبیری نقطۀ آغاز فعالیت های نظام مند متخصصان ایرانی در زمینۀ پژوهش و درمان ناباروری عنوان شده و طی آن دکتر صفا الحسنی، دانشمند عراقی عضو تیم علمی پروژۀ تولد نخستین نوزاد حاصل از لقاح آزمایشگاهی آلمان متخصصان ایرانی را به فراگیری این تکنیک ترغیب کرد گروهی از متخصصان را به بن آلمان اعزام کرده بود که تحت نظارت وی، این روش درمانی را فرا گرفتند و در بازگشت به ایران با راه اندازی مرکز درمان ناباروری دانشگاه یزد به این موفقیت دست یافتند.

یک سال پس از تولد «وجیهه» در یزد، تلاش های دکتر صارمی و همکارانش هم با تولد «مهدی» و «هادی»، دوقلوهای حاصل از درمان ناباروری به روش IVF در دی ماه 1370 به ثمر نشست.

دکتر صارمی، متولد 1326 در شهرستان درگز در استان خراسان رضوی است. وی پس از پایان تحصیلات مقدماتی در زادگاهش و تحصیلات متوسطه در دبیرستان انوری درگز و شاهرضای مشهد در سال 1343 پس از اخد دیپلم در کنکور رشته پزشکی دانشگاه ملی پذیرفته شد و سال بعد به منظور تحصیل در دانشگاه دولتی مجدداً در کنکور شرکت کرد و در رشته پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد و بنا به اقتضای عصر، مدتی در دانشگاه جندی شاپور اهواز و بعد از دو سال در دانشگاه تهران ادامه تحصیل دادد و موفق به اخذ درجه دکتری شد.

متعاقب آن به مدت یک سال تا دوره سربازی در مرکز شیر و خورشید سرخ درگز منشاء خدمات خدمت بود که در آنجا موضوعی انگیزه او را جهت ادامه تحصیل در رشته زنان یا به تعبیری درست تر «رشته سلامت مادران» برانگیخت، اما ادامه تحصیل منوط به گذراندن دوران خدمت سربازی بود که با عنوان افسر وظیفه در بیمارستان پایگاه ششم شکاری بوشهر مشغول خدمت شد و مدتی نیز سرپرست بهداری راه استان بوشهر بود.

وی دوره تخصصی را در رشته زنان و زایمان در بیمارستان تجریش پی گرفت و در ادامه با اخذ پذیرش از دانشگاه های معتبر راهی اروپا شد و در سال 1980 از دانشگاه وین اتریش , در سال 1982 از دانشگاه مونستر آلمان موفق به اخذ دیپلم های تخصصی در رشته زنان و زایمان شد و پس از اخذ دانشنامه به عنوان استادیار، فعالیت تخصصی خود را در آلمان شروع کرد. وی در ادامه فعالیت هایشان در سال 1986 از دانشگاه وین موفق به اخذ درجه فوق تخصص در زمینه نازایی و IVF شد.

گرچه اخذ دانشنامه تخصصی، درجه استادیاری و فعالیت حرفه‌یی در آلمان موفقیت بزرگی در زندگی وی محسوب می شد، اما دعوت گروه اعزامی از ایران - که در آن زمان به منظور جذب نیروهای متخصص و متعهد راهی اروپا شده بودند - را اجابت کرده و در آذر 1361 به ایران آمد و یک ماه در بیمارستان شهدا مشغول خدمت شد سپس در خصوص راه اندازی مرکز تحقیقات جنین آزمایشگاهیIVF- که در آن برهه علم نوپایی در دنیا بود- مذاکراتی با دانشگاه تهران صورت گرفت و پس از اخذ موافقت ­های لازم، مرکز تحقیقات در اوایل سال 1363 در بیمارستان شریعتی تاسیس و رسماً فعالیت خود را آغاز کرد.

دکتر صارمی در بدو راه اندازی مرکز تحقیقات جنین آزمایشگاهی، طی سخنرانی در انجمن نظام پزشکی، هدف از راه اندازی مرکز IVF را به تفصیل بیان کرد و بدین ترتیب پس از تاسیس مرکز، علاوه بر اجرای طرح تحقیقاتی، راه اندازی بخش نازائی و جنین آزمایشگاهی(IVF) به تدریس در دانشگاه تهران نیز مشغول شد. تامین تجهیزات لازم و فراتر از آن اخذ استفتاء علماء جهت مشروعیت بخشیدن به این روش درمانی از دیگر اقدامات بود با این حال پس از مدتی پروژه مذکور متوقف و دکتر صارمی از ادامه طرح در دانشگاه استنکاف جست.

با فراهم شدن موقعیتی در بیمارستان آبان، دکتر صارمی با همکاری زنده یاد دکتر حسن مهاجری، بخش IVF را در این بیمارستان بنیان گذاشت و در سال 1367 برای اولین بار در ایران، نخستین نوزاد را از طریق روش کمک باروری GIFT به دنیا آوردند که گزارش این موفقیت در کنگره 1368 تهران ارائه شد.

متعاقب این فعالیت ها در روز شنبه 7 دی ماه 1370 نخستین دوقلوی آزمایشگاهی با روش IVF توسط دکتر صارمی و دکتر مهاجری به دنیا آورده شدند.

صارمی در کتاب بنیان IVF در ایران در خصوص تاریخچه این روش در دنیا و کشور ما می‌نویسد: «به دنبال تلاش رابرت جفری ادواردز و همکارانش در فاز بالینی، ایجاد حاملگی با کمک هورمون ها انجام شد و پس از چند سال آزمون و خطا بالاخره تولد اولین بچه حاصل از IVF به نام لوئیز براون در سال 1978 میلادی متولد شد که خبر این موفقیت در آن موقع در هاله ای از ابهام در محافل علمی بیان شد.

در دوره رزیدنتی در ایران از یکی از استادان که استاد دانشگاه شیکاگو نیز بود، درباره جنین آزمایشگاهی (Test Tube Baby) و بچه ای که از این طریق در انگلستان به دنیا آمده بود، سوال شد و ایشان گفتند که ممکن نیست که این روش نتیجه داده باشد و نوزادی از این روش به دنیا آمده باشد. من در آن جا اولین بار با نام IVF آشنا شدم تا این که برای ادامه تحصیل به کشور اتریش (وین) رفتم و متوجه شدم، این موفقیت ادواردز درست بوده و جنین آزمایشگاهی با موفقیت به دنیا آمده و این بچه یک ساله است. حتی پس از انگلستان فعالیت مشابهی در استرالیا نیز آغاز شد و مسلما این ابداع یک تحول بزرگ یا به تعبیر درست تر یک انقلاب در درمان نازایی بود و تا قبل از این، شیوه درمان جراحی ترمیمی لوله بود که قریب به اتفاق، نتیجه ای در برنداشت، ولی با شیوه IVF امید 20 درصدی به زوج ها داده می شد.

پس از تحصیل در اتریش و مدتی فعالیت حرفه ای در آلمان از آن جا که تمایل داشتم به کشورم بازگردم و مرکز تحقیقات را در ایران راه اندازی کنم به ایران برگشتم و طرحی تحقیقاتی را پیشنهاد کردم که پذیرفته شد. حتی در آن زمان واژه فارسی مترادف IVF در میان ما پزشکان معمول نبود که مجبور شدم به جای کلمه IVF واژه "جنین آزمایشگاهی" را برگزینم که همان اصطلاح (Test Tube Baby) بود.

پس از تاسیس مرکز جنین آزمایشگاهی در بیمارستان شریعتی تهران در سال 1363 و برآورد هزینه های آن که با مساعدت وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی تامین شد، اینک یک مشکل دیگر وجود داشت و آن هم مشروعیت بخشیدن به این روش درمانی بود. در اروپا پس از تولد اولین نوزاد با روش IVF مذاکرات و مجادلات فراوانی بین کلیسای مسیحیت و متخصصان مربوط آغاز شد و سوالات فراوانی مطرح و پاسخ های لازم داده شد و بالاخره کلیسا روش IVF را تحت شرایطی به عنوان روش جدید برای درمان بیماران نازا تایید کرد. در جوامع اسلامی نیز موضوع بررسی شد و در سال 1404 ه.ق (1363)، مجلس مجمع فقهی اسلامی در مکه به بحث پیرامون تلقیح مصنوعی و نوزاد آزمایشگاهی پرداخت و نتیجه آن را به امضای 19 نفر از فقهای معاصر اهل سنت منتشر کرد و IVF به عنوان روشی برای درمان زن و شوهر مورد تایید قرار گرفت اما در مذهب شیعه تا آن موقع استفتایی از علما و مراجع نشده بود لذا طی استفتا از دفتر مراجع و علمای وقت، مجوز شرعی این کار را گرفتم. سپس آن مطلب در جلد سوم رساله نوین امام خمینی در باب " آبستنی مصنوعی " به چاپ رسید.

در سال 1367 خورشیدی، برای اولین بار در کشور، نخستین بچه را از طریق روش GIFT (نوعی روش IVF) به دنیا آوردم که موفقیت آن را در کنگره ناباروری علوم پزشکی ایران در سال 1368 اعلام کردیم. این مستند در آن کنگره آرشیو شده است. پس از آن دستگاه های لازم وارد شد و مهیای شروع کار برای IVF بودیم. به علت تحریم، محیط کشت را نمی توانستیم، وارد کنیم که سرانجام موفق به درست کردن محیط کشت شدم. آزمایشگاه IVF آماده شد و شروع کردم به کشت جنین به عنوان جنین شناس و بالاخره نخستین دوقلوی های آزمایشگاهی در روز شنبه 7 دی 1370 با روش IVF به نام های هادی با وزن دو کیلو و 250 گرم و مهدی با وزن دو کیلو و 800 گرم با همکاری تیمی متشکل از دکتر حسن مهاجری و بدون کمک گرفتن از خارج کشور یا کمک خارجی از یک مادر 27 ساله آذربایجانی به دنیا آمدند.»

دکتر صارمی پس از مدتی فعالیت پژوهشی، آموزشی و درمانی در تاریخ 30 مرداد 1372 مرکز باروری و ناباروری خصوصی خود را در خیابان خردمند جنوبی تهران تأسیس کرد و از آن پس منشاء نوآوری­های جدیدی در علم و عمل ناباروری، همچنین علاوه بر GIFT و IUI و IVF روش میکرواینجکشن، ZIFT، هچینگ، استفاده از چسب جنین، انجماد اسپرم شوهر، انجماد جنین و باروری موفق با استفاده از اسپرماتید(یاخته اولیه اسپرم) شد.

همچنین درباره سقط های مکرر ایمونولوژیک با استفاده از لنفوسیت تراپی و یا در مرگ های جنین در اثر حساسیت Rh با تزریق خون به جنین داخل رحم(IUT) ، بررسی سلامت جنین و تشخیص پیش از تولد اختلالات ژنتیک و تالاسمی از طریق CVS و آمینوسنتز،‌ کلینیک های فوق تخصصی مربوطه را راه اندازی کرد. تأسیس پژوهشکده سلولی- مولکولی و سلولهای بنیادی صارم، همکاری در راه اندازی مراکز درمان ناباروری IVF شیراز، تبریز، ارومیه، اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی (واحد پزشکی تهران)، تدریس، تألیف و نشر کتابها و نشریه های علمی- پژوهشی در زمینه پزشکی مرتبط با زنان و زایمان و نازایی و تأسیس انجمن متخصصین باروری و ناباروری و بلاخره تاسیس بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی زنان، زایمان و نازایی صارم در شهرک اکباتان تهران که از مردادماه 1385 با اخذ مجوز از وزارت بهداشت، رسماً فعالیت اجرایی درمانی خود را آغاز کرده از دیگر خدمات دکتر صارمی است.

در مورد تاریخچه فعالیتهای دکتر افلاطونیان و تولد نوزاد حاصل از IVF در مرکز تحقیقات ناباروری یزد هم آن طور که در بیوگرافی دکتر عباس افلاطونیان آمده، وی در سال 1329 در شهرستان بم به دنیا آمده و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در بم بپایان رسانده در سال 1347از دبیرستان فردوسی بم در رشته طبیعی با رتبه اول استان کرمان فارغ التحصیل شده است. وی در همان سال وارد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران شد و در سال 1354 با رتبه ممتاز فارغ التحصیل شد

وی از سال 1359 خدمت خود را به مردم شهرستان بم آغاز و تا سال 1362 ادامه داد. در این دوره زایشگاه مهدیه و در سال 1376 بیمارستان عمومی افلاطونیان را در زادگاهش پایه گذاری کرد که در خدمت بیماران شهرستان بم بوده و خصوصا در زلزله دی ماه 82 نقش حیاتی در خدمت رسانی به مردم مصیبت دیده بم ایفا کرد.

افلاطونیان در سال 1362 با سمت استادی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد خود شروع به کار کرد و درجه علمی فلوشیپ نازایی در سال 1371 را از دانشگاه علوم پزشکی یزد دریافت کرد.

ارائه اولین طرح تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با عنوان میزان موفقیت IVF در زوجهای نابارور در سال 1367، راه اندازی و ریاست اولین مرکز IVF ایران (مرکز تحقیقاتی و درمانی ناباروری یزد) در دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در سال 1368، تولد اولین فرزند حاصل از IVF در سال 1369، اولین مورد انجام میکرواینجکشن(ICSI) در ایران و تولد فرزند حاصل آن در سال 1374، اولین تولد حاصل از ICSI+PESA در سال 1375، اولین تولد حاصل از ICSI+TESE در سال 1376،اولین تولد حاصل از Zona Hatching در سال 1378، اولین تولد حاصل از تخمک اهدایی در سال 1379، راه اندازی زایشگاه مهدیه در سال 1360 شهرستان بم، راه اندازی بیمارستان مادر (تخصصی زنان و زایمان و ناباروری ) در سال 1373، راه اندازی و سردبیری مجله انگلیسی Iranian Journal of Reproductive Medicine، ریاست مرکز تحقیقاتی و درمانی ناباروری یزد از سال 1368 تا 1373 و مجددا از سال 1378 تاکنون، عضویت در هیات ممتحنه بورد تخصصی زنان و زایمان ایران از سال 1380 تا 1383، عضویت در شورای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد و شورای پژوهشی دانشگاه، سردبیری مجله Iranian Journal of Reproductive Medicine از سال 1380، کسب عنوان پژوهشگر نمونه اولین جشنواره تحقیقاتی رازی با طرح بررسی میزان موفقیت لقاح خارج از رحمی در زوجهای نابارور از جمله مسوولیتها و سوابق علمی دکتر افلاطونیان است.

*ایسنا